Szesnaście krajów europejskich obniżyło lub zablokowało płace nauczycieli w związku z pogorszeniem koniunktury gospodarczej. Zgodnie z raportem opublikowanym przez Komisję Europejską z okazji Światowego Dnia Nauczyciela, ograniczenia budżetowe i środki oszczędnościowe w największym stopniu dotykają nauczycieli w Irlandii, Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Słowenii. Płace nauczycieli w Bułgarii, na Cyprze, w Estonii, Francji, na Węgrzech, we Włoszech, na Litwie, Łotwie, w Zjednoczonym Królestwie, Chorwacji i Liechtensteinie spadły nieznacznie lub utrzymały się na tym samym poziomie.

Ze sprawozdania poświęconego wynagrodzeniom i świadczeniom pracowniczym nauczycieli i dyrektorów szkół w Europie w okresie 2011/12 wynika jednak również, że od połowy 2010 r. w czterech krajach, tj. w Czechach, Polsce, na Słowacji i w Islandii, płace nauczycieli wzrosły, podczas gdy w Rumunii wróciły niemal do poziomu sprzed kryzysu.

„Nauczyciele odgrywają zasadniczą rolę w życiu dzieci i, jak powszechnie wiadomo, mogą w decydujący sposób kształtować ich przyszłość”, powiedziała Androulla Vassiliou, komisarz ds. edukacji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży. „Wynagrodzenia nauczycieli i warunki ich pracy powinny być głównym priorytetem, aby przyciągać i zatrzymywać w zawodzie najlepszych pracowników. Przyciąganie najlepszych nauczycieli nie jest tylko kwestią płac: należy zapewnić odpowiednie wyposażenie klas a nauczyciele muszą mieć prawo głosu w kwestiach unowocześniania programów nauczania i reform systemu edukacji".

Ze wspomnianego sprawozdania wynika, że od połowy 2010 r. kryzys gospodarczy wywiera wpływ na płace nauczycieli, gdyż coraz więcej krajów wprowadza zarówno cięcia wynagrodzeń, jak i ograniczenia w zakresie świadczeń pracowniczych takich jak płatne urlopy wypoczynkowe i premie. Grecja zmniejszyła wynagrodzenia podstawowe nauczycieli o 30 proc. i przestała wypłacać dodatki na Boże Narodzenie i Wielkanoc. W 2011 r. Irlandia obcięła pensje początkujących nauczycieli o 13 proc., a wynagrodzenia tych, którzy zostali mianowani po 31 stycznia br. zostały obniżone o kolejne 20 proc. w związku ze zniesieniem dodatku za kwalifikacje. W Hiszpanii dokonano cięć wynagrodzeń nauczycieli i innych pracowników sektora publicznego o około 5 proc. w 2010 r. i od tamtej pory nie zostały one zrewaloryzowane o poziom inflacji. Podobne środki zastosowano też w Portugalii.

W Europie maksymalne wynagrodzenia doświadczonych nauczycieli są zazwyczaj dwukrotnie wyższe od minimalnych wynagrodzeń początkujących pracowników. Jednak zważywszy, że potrzeba średnio 15-25 lat kariery, aby dojść do maksymalnego poziomu wynagrodzenia, organizacje nauczycieli obawiają się, że może to zniechęcać młodych ludzi do podejmowania pracy w tym zawodzie.

Podczas gdy wynagrodzenia dla początkujących nauczycieli stają się nieatrakcyjne, jeśli uwzględni się dodatki za dodatkowe obowiązki lub godziny nadliczbowe, w wielu krajach europejskich poziom większości wynagrodzeń jest zbliżony do maksymalnego poziomu wynagrodzeń podstawowych nauczycieli. Na przykład na Łotwie w praktyce zarobki netto są prawie dwukrotnie wyższe od maksymalnego wynagrodzenia podstawowego. Również w Danii, na Litwie, w Polsce, Słowacji, Finlandii, Anglii i Walii przy uwzględnieniu świadczeń pracowniczych zarobki netto są wyższe od maksymalnego wynagrodzenia podstawowego. Można to w pewnej mierze wytłumaczyć faktem, że stosunkowo wysoki odsetek nauczycieli należy do starszych grup wiekowych. Niektóre państwa zmagają się z niedoborem nauczycieli i starzeniem się siły roboczej w tej grupie zawodowej („Kluczowe dane o edukacji w Europie – 2012”, IP/12/121).

Ze sprawozdania poświęconego wynagrodzeniom i świadczeniom pracowniczym nauczycieli i dyrektorów szkół w Europie w okresie 2011/12 wynika również, że choć wszystkie kraje utrzymują, że poprawa wyników uczniów i studentów należy do ich głównych priorytetów, tylko połowa państw objętych sprawozdaniem przyznaje nauczycielom dodatki na podstawie pozytywnych wyników nauczania lub osiągnięć studentów (są to: Bułgaria, Czechy, Dania, Estonia, Grecja, Łotwa, Węgry, Austria, Polska, Rumunia, Słowenia, Finlandia, Szwecja, w Zjednoczonym Królestwie – Anglia i Walia, Irlandia Północna i Turcja).

Kontekst

Wynagrodzenia i świadczenia pracownicze nauczycieli i dyrektorów szkół w Europie 2011/12

Omawiane sprawozdanie roczne zawiera zestawienie porównawcze wynagrodzeń w 32 państwach Europy (tj. w państwach członkowskich UE, Norwegii, Islandii, Liechtensteinie, Chorwacji i Turcji). Obejmuje ono nauczycieli i dyrektorów szkół zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, w pełni wykwalifikowanych, na poziomach kształcenia przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym.

Sprawozdanie zawiera informacje na temat:

• organów decyzyjnych odpowiedzialnych za ustalanie siatki płac nauczycieli;
• wynagrodzeń w sektorze prywatnym;
• minimalnego i maksymalnego wynagrodzenia podstawowego w stosunku do PKB na mieszkańca i w stosunku do realnych zarobków (wynagrodzenie podstawowe plus świadczenia pracownicze);
• wzrostu wynagrodzenia w zależności od stażu pracy;
• niedawnego wzrostu/spadku siły nabywczej nauczycieli oraz skutków kryzysu gospodarczego;
• różnego rodzaju świadczeń pracowniczych i organów decyzyjnych odpowiedzialnych za ich przyznawanie.

Eurydice

Sprawozdanie jest opracowywane dla Komisji Europejskiej przez sieć Eurydice, która dostarcza analiz i informacji na temat europejskich systemów kształcenia i polityki w zakresie edukacji. Do sieci tej należy 38 jednostek krajowych znajdujących się w 34 państwach uczestniczących w unijnym programie „Uczenie się przez całe życie” (państwa członkowskie UE, Chorwacja, Serbia, Islandia, Lichtenstein, Norwegia, Szwajcaria i Turcja). Serbia oraz Szwajcaria nie zostały objęte sprawozdaniem w sprawie wynagrodzeń i świadczeń pracowniczych nauczycieli i dyrektorów szkół w Europie w okresie 2011/12. Koordynacją i zarządzaniem Eurydice zajmuje się UE Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego.

Dodatkowe informacje

Pełny tekst sprawozdania w sprawie wynagrodzeń i świadczeń pracowniczych nauczycieli i dyrektorów szkół w Europie w okresie 2011/12 w języku angielskim jest dostępny na stronie:

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/salaries.pdf

Komisja Europejska: Edukacja i kształcenie (w językach EN/FR/DE)

Strona internetowa Androulli Vassiliou (w językach EN/FR/DE/EL)

Śledź wypowiedzi Androulli Vassiliou na Twitterze @VassiliouEU

Pełna wersja komunikatu wraz z załącznikami dostępna jest tutaj.