Parlament Europejski: jak było kiedyś i jak jest obecnie?

W dniach 23-26 maja 2019 roku weźmiemy udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Przed pójściem na głosowanie warto poznać bliżej tą niezwykle ważną unijną instytucję. Pierwszy z cyklu czterech artykułów na ten temat będzie dotyczył początków tego organu i jego rozwoju na przestrzeni lat.

Obywatele UE w różny sposób mogą wywierać wpływ na unijną politykę (co nie pozostaje bez wpływu zarówno na przyszłość UE jak i na przyszłość każdego z nas). Jedną z form udziału w europejskiej demokracji są wybory do Parlamentu Europejskiego (PE), który w przeciwieństwie do np. Komisji Europejskiej lub Rady Europejskiej, jest organem wybieranym demokratycznie przez wszystkich uprawnionych do głosowania obywateli Unii Europejskiej.

Przypominamy, że obywatelem Unii Europejskiej jest każdy obywatel każdego innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej – w tym Polski.

Każdym państwem kierują wybrane osoby i instytucje, które odpowiadają za to, żeby wszystko działało sprawnie. Nie inaczej jest w Unii Europejskiej, która choć nie jest państwem, lecz organizacją międzynarodową, także ma swoje niezwykle ważne instytucje i organy.

Wśród czterech najważniejszych instytucji jest Komisja Europejska, zwaną „strażniczka traktatów”, reprezentująca UE jako całość oraz jej państwa członkowskie na arenie międzynarodowej. Są też Rady: Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej. Ich struktura, skład i kompetencje znacznie się różnią, więc absolutnie nie powinniśmy ich mylić nie tylko ze sobą, ale i z Radą Europy, która działa niezależnie od Unii Europejskiej. Jest też Parlament Europejski i to właśnie na tej instytucji się teraz skupimy.

Jego główna siedziba mieści się w Strasburgu we Francji. To założone już w starożytności miasto jest siedzibą wielu europejskich i unijnych organizacji i instytucji. W tzw. Europejskiej Dzielnicy, stanowiącej ważny element europejskiego dziedzictwa kulturowego, swoje siedziby mają również m. in.: Rada Europy, Europejski Trybunał Praw Człowieka czy Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman). To czyni stolicę Alzacji i departamentu Dolny Ren jednym z najważniejszych miast Europy, pomimo niewielkiej liczby mieszkańców w porównaniu z większością europejskich stolic.

W Strasburgu odbywają się posiedzenia plenarne PE. Część prac odbywa się także w Brukseli i Luksemburgu. W stolicy Belgii mieszczą się biura poselskie, a także komisje parlamentarne i władze klubów, natomiast w Luksemburgu sekretariat generalny, biblioteka i część zaplecza technicznego.

Wszystkie sesje zwołuje przewodniczący. Sesje plenarne trwają zwykle jeden tydzień w miesiącu i odbywają się w Strasburgu, odbywają się również sesje dwudniowe w Brukseli. W razie potrzeby zwołuje się też sesje nadzwyczajne. Znaczna część pracy parlamentu odbywa się na obradach odpowiednich komisji, przygotowujących wnioski i akty, nad którymi głosuje się podczas sesji.

Instytucja ta zmieniała się na przestrzeni dziesięcioleci.

Początki Parlamentu Europejskiego są związane z początkami integracji europejskiej. W 1952 roku powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS). Wtedy też rozpoczął działalność pierwszy organ parlamentarny Zjednoczonej Europy, czyli Zgromadzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Zgromadzenie pełniło jedynie funkcje doradcze. W jego skład wchodziło 78 członków wybieranych przez parlamenty krajowe państw członkowskich EWWiS.

Na mocy traktatów rzymskich 1 stycznia 1958 roku powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, wspólne dla wszystkich wspólnot – EWWiS oraz nowo utworzonych Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom). Liczebność instytucji wzrosła do 142 przedstawicieli.

Pierwsze parlamentarne organy Wspólnot Europejskich pełniły jedynie funkcje doradcze, jednak o ich ważności świadczyły postacie przewodniczących. Pierwszym przewodniczącym Zgromadzenia EWWiS został Paul-Henri Spaak. Belgijski polityk był jednym z twórców Beneluksu i architektem Traktatów Rzymskich. Jego następca, Włoch Alcide de Gasperi również miał duże zasługi w rozwoju integracji europejskiej. Z kolei pierwszym przewodniczącym Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego był Robert Schuman, reprezentujący Francję. W dużej mierze właśnie dzięki jego staraniom powstała EWWiS i rozpoczęła się integracja europejska. Wszyscy trzej są dziś uznawani za Ojców-Założycieli Unii Europejskiej.

Od 1962 roku zaczęto używać określenia Parlament Europejski. Początkowo deputowani byli wyznaczani przez parlamenty krajowe, lecz w dniach 7-10 czerwca 1979 roku odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlament Europejskiego.

Zmieniała się także rola Parlamentu, który z czasem stopniowo zyskiwał szereg uprawnień, także ustawodawczych (głównie kosztem Rady UE). Stało się tak po wejściu w życie Jednolitego Aktu Europejskiego (1987), Traktatu z Maastricht (1993) i Traktatu amsterdamskiego (1999). Ostatni jak dotąd traktat, czyli Traktat z Lizbony, który wszedł w życie pod koniec 2009 r., dał Parlamentowi Europejskiemu nowe uprawnienia ustawodawcze i zrównał jego pozycję z Radą UE przy podejmowaniu decyzji dotyczących działań UE i sposobu wydatkowania pieniędzy. Zmienił on również sposób współpracy Parlamentu z innymi instytucjami i zwiększył wpływ posłów do PE na to, kto kieruje UE. Wspomniane reformy sprawiły, że oddając głos w wyborach europejskich, w jeszcze większym stopniu mamy wpływ na przyszły kształt Europy.

Traktat z Lizbony zwiększył zdolność UE i jej Parlamentu do działania i osiągania rezultatów. Rozszerzył on pełne uprawnienia ustawodawcze Parlamentu na ponad 40 nowych dziedzin. Parlament ma m. in. prawo zatwierdzania wraz z Radą całego budżetu UE.

Posłowie do PE zyskali prawo odrzucania umów międzynarodowych, z którego bez wahania skorzystali, by zablokować kontrowersyjną Umowę handlową dotyczącą zwalczania obrotu towarami podrobionymi (ACTA), postrzeganą przez wiele osób jako narzędzie ograniczania podstawowych wolności. Pokazało to, że dzięki rozszerzeniu uprawnień decyzje podejmowane przez posłów do PE wywierają jeszcze większy wpływ na codzienne życie Europejczyków.

Traktat z Lizbony nie tylko zrównał uprawnienia ustawodawcze Parlamentu z uprawnieniami Rady, lecz pozwolił mu również wywierać wpływ na ustalanie kierunku politycznego Europy. Zgodnie ze zmianami traktatowymi Parlament wybiera przewodniczącego Komisji, czyli organu wykonawczego UE, i decyzja ta musi odzwierciedlać wyniki wyborów europejskich, a tym samym wybór głosujących.

Jako jedyna instytucja unijna wybierana bezpośrednio przez obywateli Parlament odpowiada dzięki swoim uprawnieniom za kontrolę instytucji UE. Parlament stoi na straży dołączonej do Traktatu z Lizbony Karty praw podstawowych, a także nowo powstałego prawa inicjatywy obywatelskiej, umożliwiającego ludziom domaganie się nowych propozycji politycznych po podpisaniu odpowiedniej petycji przez milion osób.

W Parlamencie Europejskim zasiadają reprezentanci wszystkich 28 państw członkowskich UE. W związku z tym nie używa się jednego języka obrad. Obrady odbywają się symultanicznie we wszystkich językach Unii, tzn. każdy poseł może mówić w dowolnym języku urzędowym UE, a jego wystąpienie jest tłumaczone na bieżąco na wszystkie pozostałe języki.

Z biegiem lat systematycznie rosła liczba posłów do Parlamentu Europejskiego. Wiązało się to głównie z kolejnymi rozszerzeniami Wspólnot Europejskich a następnie Unii Europejskiej. Zgromadzenie EWWiS zaczynało od 78 członków. W pierwszych bezpośrednich wyborach wybrano 410 europosłów.  Po rozszerzeniu w 2004 roku liczebność PE przekroczyła 700. Obecnie w Parlamencie Europejskim zasiada 751 europosłów. Polskę reprezentuje 51 europosłów. Wkrótce jednak te liczby znów mogą ulec zmianie.

Więcej informacji o tych zmianach oraz o tym, jak wybieramy naszych przedstawicieli znajdziecie w kolejnym artykule…

…a jeśli chcecie tym razem zagłosować, nie zapomnijcie zarejestrować się na stronie www.tymrazemglosuje.eu

Michał Witas

Punkt Informacji Europejskiej Europe Direct – Katowice